دیسک کمر یا (herniated disk) چیست؟

در ستون فقرات بدن انسان بين مهره های کمری ساختارهایی بالشتک مانند از جنس ژلاتینی يا صفحاتی از جنس غضروف (عمدتا از آب و کمی پروتئین تشکیل شده اند) قرار دارند كه به آنها ديسک گفته مي‌شود.

زمانی که که مواد بین مهره ها بیرون بزند و به نخاع و ریشه های عصب موجود در آنها فشار وارد بشود دیسک کمر رخ میدهد. دیسک کمر در واقع نوعی اشکال در دیسکهای بین مهره های ستون فقرات است.

وظیفه دیسک کمر چیست؟

وظيفه اصلي این دیسک ها که همانند اجسام بالشتک مانند هستند این است که چون قابلیت جذب و دفع آب را دارند، میتوانند وظیفه لغزنده کردن و یا به عبارتی روغن کاری بین مهره ها را برعهده بگیرند.

بدون وجود دیسک ها، مهره ها که از جنس استخوان است، قابلیت خم شدن و چرخیدن و انعطاف روی یکدیگر را ندارد. این دیسک ها در ستون فقرات بدن انسان نقش ضربه‌گير بودن نیزدارند و از وارد شدن فشار به مهره ها جلوگیری میکنند.

دیسک کمر از چه اجزایی تشکیل شده است؟

دیسک از نظر ساختمان آناتومیک از دو بخش تشکیل شده. هسته دیسک (نوکلئوس پولپوزوس) که بافت نرم و مقدار آب آن نسبت به الیاف کلاژن آن بیشتراست در وسط قرار گرفته است.

و حلقه فیبری دیسک( انولوس فیبروزوس) که در حاشیه هسته ژلاتینی قرار گرفته است. و از جنس غضروفی (فیبروکارتیلاژ) میباشد.

خاصیت ارتجاعی دیسک به کافی بودن مقدار آب موجود در هسته مرکزی و سالم بودن حلقه لیفی آن بستگی دارد. فشارهای اعمال شده به هسته دیسک به بخش محیطی دیسک انتقال می‌یابد.

ازاین نظر، بخش محیطی در حفاظت از قسمت مرکزی نقش اساسی دارد. دیسک در هنگام فشار عمودی آب خود را از دست داده. و در هنگام استراحت دوباره آب جذب می کند. و به ارتفاع اولیه خود باز می گردد.

فتق یا بیرون زدگی دیسک کمر باعث می شود رشته های فیبری به علت ضربات و فشارهای مکانیکی مکرر یا ناگهانی پاره میشود و هسته مرکز دیسک بیرون میزند و به ریشه های عصبی مجاور فشار وارد میکند که به آن درد عصب سیاتیک نیز گفته می شود.

دیسک در این شرایط، قدرت جذب و دفع آب خود را از دست داده و دیگر ویژگی لغزندگی ندارد.

در نتیجه  افرادی که دیسک کمر دارند منظور این است که فتق دیسک کمر یا بیرون زدگی دیسک کمر دارند. خوب است بدانیم که دیسک کمر در صورت عدم درمان به‌موقع می‌تواند علت ضعف شدید عضلات پا و فلج دائمی بشود.

بنابراین بهتر است برای درمان این مشکل به دکتر فوق تخصص ارتوپد همچون دکتر مهدی درزی مراجعه کنید.

دیسک کمر کجا قرار دارد؟

دیسک ها در واقع بلبرینگهای زنده ای هستند که در بین مهره های ما قرار گرفته اند و باعث می شوند که ما به طرف جلو و عقب و طرفین خم شویم یا بتوانیم بچرخیم. در واقع دیسک کمر فاصله بین مهره ها هستند.

ستون فقرات از 33 مهره تشکیل شده که بوسیله دیسک ها از هم مجزا هستند. ستون فقرات به طور کلی به 4 قسمت مجزا تقسیم میشود.

که شامل ستون فقرات گردنی، ستون فقرات سینه ای،ستون فقرات کمری، و ستون فقرات خاجی، که در این دسته بندی ستون فقرات کمری انسان دارای پنج مهره میباشد كه در پايين آنها  استخوان مثلثي‌ شكلي به نام استخوان خاجي و پایین تر از ان استخوان خاجی، استخوان دنبالچه قرار دارد. بنابراین در ناحيه كمر تعداد دیسک های بین مهره ای 5 عدداست.

عموما دیسک کمر بین مهره های 4 و 5 مهره کمر یا بین مهره 5 و استخوان خاجی اتفاق میافتد. فتق دیسک گردن نیز بین مهره های 5 و 6 گردن یا بین مهره های 6 و 7 گردن به وجود خواهد آمد.

دیسک کمر از کجا شروع می شود؟

زمانی که قسمت داخلی دیسک بیرون می‌زند، باعث آزاد شدن مواد شیمیایی می‌شود که این مواد ممکن است عصب‌های اطراف را تحریک کنند و سبب بروز التهاب و درد شوند.

گاهی‌اوقات به علت وجود گودی کمر زیاد، بیمار در ناحیه کمر احساس درد می‌کنند.

در واقع، می‌توان گفت درد ناشی از این عارضه، از ناحیه پایینی کمر شروع می‌شود و به قسمت پشت ران یا حتی پاها می‌رساند.

معمولا این درد با تنش عضلانی، تورم و در برخی موارد، فشار روی عصب‌های فشرده‌شده همراه است.

روش‌ پیشگیری از دیسک کمر

با رعایت موارد زیر می‌توان احتمال ابتلا به این عارضه را کاهش دهید:

• حفظ تناسب اندام
• پرهیز از رانندگی طولانی‌مدت
• پوشیدن کفش با پاشنه استاندارد
• خودداری از نشستن و ایستادن طولانی‌مدت
• خوابیدن به سمت پهلو به جای روی شکم
• انجام تمرینات منظم ورزشی برای تقویت عضلات
• عدم انجام حرکت‌های ناگهانی همچون خم شدن یا چرخش
• خم کردن زانوها هنگام بلند کردن اجسام سنگین به‌ جای کمر
•  محدود کردن مصرف نیکوتین به‌دلیل کاهش اکسیژن‌رسانی به دیسک‌ها
•  قرار دادن بدن در حالت درست هنگام راه رفتن، خوابیدن، ایستادن و نشستن

تشخیص دیسک کمر

تشخیص به هنگام دیسک کمر می‌تواند از بروز مشکلات بسیار جدی برای بیمار و عواقب آن‌ها جلو‌گیری کند و در درمان دیسک‌کمر بسیار‌ موثر باشد.

از راههای تشخیص دیسک کمر میتوان به موارد زیر اشاره کرد.

برای تشخیص دیسک کمر و آسیب های دیسک کمر ابتدا باید به بهترین جراح دیسک کمر و ستون فقرات مراجعه شود.

سپس، پزشک معاینه های فیزیکی برای بررسی دیسک کمر انجام می دهد که شامل موارد زیر می باشد.

بررسی عصب شناسی

پزشک برای تعیین اینکه آیا یک مشکل عصبی وجود دارد یا خیر، باید علائم از دست دادن احساس مانند بی حسی و ضعف در پا یا کمر را بررسی کند.

به طور معمول از بیمار خواسته می شود به طور طبیعی و روی نوک انگشتان راه برود تا وضعیتی افتادگی پا بررسی شود.

در این حالت اگر مشکلی وجود باشد؛ عضلات مورد استفاده برای خم شدن مچ پا و انگشتان پا ضعیف می شود. همچنین ممکن است قدرت عضلات و رفلکس ها در مناطق دیگر نیز  بررسی شوند.

دامنه تست های حرکتی

دراین روش تشخیصی دیسک کمر از بیمار خواسته شود که به جلو و عقب خم بشود و از یک طرف به طرف دیگری خم شود.

یکی از تست های حرکتی مرسوم برای بررسی دیسک فتق کمر، آزمایش بالابردن پا است.

برای این آزمایش، بیمار به صورت صاف به پشت دراز می کشد و پزشک پای آسیب دیده را به آرامی بالا برده تا زمانی که درد احساس بشود.

اگر هنگامی که پا با زاویه 30 تا 70 درجه بلند می شود، درد ایجاد بشود، پزشک آن را نشانه دیسک کمر می دانند.

اگر بالا بردن پای بدون آسیب باعث می شود پای آسیب دیده احساس درد کند، این نیز نشان می دهد که یک ریشه عصبی آغشته یا تحریک شده وجود دارد.

اصولا این روش برای افراد بالای 60 سال موثر نیستد.

بررسی علایم حیاتی

افزایش ضربان نبض یا فشار خون هم، می توانند نشانه هایی از درد باشد و همچنین داشتن تب نشانه ای از عفونت است.

بررسی  نحوه راه رفتن فرد: پزشک از بیمار میخواهد تا با راه رفتن شدت فتق دیسک کمر را بررسی کرده و این که تا چه حد پاها را درگیر کرده است.

گاهی بیمار به علت دردی که دارد به اهستگی راه میرودو یا نیز گاهی غیر طبیعی راه میرود.

معاینه بالینی کمر

اگر در ناحیه ستون فقرات کمر التهاب داشته باشد پوست کمر غیر طبیعی یا حساس به لمس میشود.

ازمایش های تصویر برداری برای تشخیص دیسک کمر:

MRI(تصویر برداری تشدید مغتاطیسی) معمولاً دقیق ترین ارزیابی از ناحیه ستون فقرات کمر را با MRI انجام می شود.

CT(توموگرافی یارانه ای) از اشعه ایکس به طور کلی برای رد مشکلاتی مانند شکستگی استخوان، ناهنجاری های استخوانی، عفونتها، تومور یا مشکلاتی در راستای ستون فقرات استفاده می شود.

معمولاً از اشعه ایکس، به خودی خود برای تشخیص فتق دیسک استفاده نمی شود.

سیتی میلوگرام

یک اسکن توموگرافی کامپیوتری میباشد که با استفاده از تزریق ماده رنگی حاجب، در مایع نخاعی، انجام می شود و با اشعه ایکس رنگی یمشاهده می شود.

این فرایند اندازه و محل فتق دیسک کمر را نشان می دهد، اما روش تهاجمی است.

الکترومیوگرافی(EMG)

این آزمایش تشخیص دهنده این است که کدام یک از ریشه های عصبی ناشی از فتق دیسک کمر، تحت تأثیر قرار گرفته است.

عوارض دیسک کمر

نخاع در زیر کمر به صورت ریشه‌های عصبی ادامه پیدا می‌کند که به آن دم‌اسبی (Cauda Equina) می‌گویند.

در برخی مواقع، این احتمال وجود دارد که بیرون‌ زدگی دیسک‌های کمر باعث فشار بیش از حد بر این ریشه‌های عصبی شود در چنین شرایطی، اگر تشخیص و درمان به موقع صورت نگیرد، فرد ضعف شدید پاها یا فلج دائمی را تجربه می‌کند.

همچنین، عدم پیگیری و افزایش علائم دیسک کمر می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مثانه و روده شود.

برخی افراد به دلیل این عارضه در قسمت داخلی ران، پشت‌پاها و ناحیه اطراف راست‌روده دچار بی‌حسی می‌شوند که باید سریعا به متخصص ارتوپدی مراجعه کند.

آیا دیسک کمر برای بارداری خطرناک است؟

زنانی که پیش از بارداری، درد دیسک‌کمر داشتند، در دوره حاملگی به دلیل رشد جنین و فشار آمدن به کمر، درد بیشتری را در این ناحیه احساس می‌کنند.

با این حال، هیچ تحقیقاتی تاکنون ثابت نکرده که این بیماری در بارداری باعث افزایش احتمال خطر برای مادر یا جنین می‌شود.

به طور کلی می‌توان گفت، بارداری فشار بیشتری بر روی ناحیه کمر ایجاد می‌کند؛ در نتیجه احتمال ابتلا به دیسک‌کمر در این دوره را افزایش می‌دهند.

این عارضه معمولا در زنانی که هیچ فعالیت فیزیکی در دوره بارداری خود ندارند، با درد بیشتری همراه می‌شوند.

چرا در جوانی به دیسک کمر مبتلا می‌شویم؟

آسیب به مهر‌ه‌های کمری، اصلی‌ترین علت دیسک کمر در جوانی است. مواردی که باعث آسیب رساندن به دیسک‌های بین مهره‌های ستون فقرات در جوانی می‌شود، عبارت‌اند از:

•  زمین خوردن یا پرت شدن از بلندی
• سوانح رانندگی
• بلند کردن اشیا سنگین با تکنیک نادرست
• حرکات تکراری و فشار مداوم بر روی ناحیه کمر
• نشستن طولانی‌مدت و به شکل اشتباه
•  آسیب‌های ورزشی در ورزشکاران به دلیل انجام تمرینات بدنی اشتباه
•  ضربه ناگهانی به کمر

علت دیسک کمر در زنان چیست؟

این عارضه در زنان می‌تواند به دلایل مشابه مردان ایجاد شوند.

با این حال، عواملی مانند بارداری و زایمان باعث افزایش احتمال بروز دیسک‌کمر در زنان می‌شوند.

از طرفی، تغییرات هورمونی در دوره‌های مختلف زندگی زنان مانند دوره عادت ماهانه، هفته PMS (سندرم پیش از قاعدگی) یا یائسگی می‌تواند در بروز آسیب‌های مرتبط با این بیماری خفیف تاثیرگذار باشند.