پوکی استخوان یک مشکل شایع بین سالمندان است که ما در این مقاله می‌خواهیم به آن بپردازیم.

استخوان یک بافت زنده بدن می باشد که از دو لایه تشکیل شده؛ لایه داخلی و لایه خارجی.

لایه داخلی دارای ضخامت است و از شبکه های محکم و منسجمی تشکیل شده که به آن نمای لانه زنبوری و یا مشبک داده است.

لایه خارجی به صورت لایه کاور کننده روی بافت استخوان قرار میگیرد که مسیر جریان خون و رگهای عصبی از طریق این لایه میسر میشود.

زمانی که فضای بین شبکه ها یعنی (لایه داخلی همان لایه نما زنبوری شکل) به علت افزایش تخریب بافت استخوانی و عدم جایگزینی بافت جدید به جای آن به طور کامل بزرگ شوند تعادل و هماهنگی میان تشکیل استخوان جدید و بازجذب استخوان قدیمیتر از بین رفته.

در این حالت، یا بدن نمی‌تواند به اندازه مناسب و کافی استخوان جدید تولید کند، ویا آینکه مقدار بیش از اندازه‌ای از استخوان‌های قدیمی بازجذب می‌شود، و یا هر دو حالت باهم اتفاق می‌افتد به این عارضه پوکی استخوان می گویند.

پوکی استخوان شایع‌ترین بیماری اختلال اکتسابی اسکلتی استخوانی است که در اثر چنین تغییری، ساختمان استخوان ضعیف شده و با کوچکترین ضربه وارد شده دچار شکستگی و اسیب می شود.

این مشکل اغلب با افزایش سن اتفاق می‌افتد ولی عوامل متعدد دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند سبب وضعیت بدتری شده یا پیشرفت بیماری را سریعتر کنند.

علت بروز پوکی استخوان چیست؟

استخوان‌های بدن انسان، دقیقا مشابه سایر بافت‌های بدن، در طول زمان تغییراتی می‌کنند استخوان همواره در حال تجزیه شدن و تشکیل شدن است.

در واقع، بدن انسان به طور طبیعی استخوان‌های قدیمی و آسیب‌دیده را حذف کرده. و آنها را با سلول‌های جدید استخوانی جایگزین می‌کند. به این فرآیند بازسازی استخوان میگویند.

تقریبا تا حدود سن ۳۰ سالگی، بدن تقریباً مداوم به همان سرعتی که بافت استخوانی قدیمی را حذف می‌کند، استخوان جدید نیز می‌سازد. در واقع، روند فرایند بازسازی استخوان متعادل و منظم میباشد. و توده استخوانی مناسب میباشد.

بعد ازسن ۳۰ تا ۴۰ سالگی، بازسازی استخوان ها به تدریج نامتعادل میشود و روند حذف سلول‌های استخوانی قدیمی تر با سرعتتر از جایگزینی آنها می باشد. در نتیجه با افزایش سن تراکم ساختار، استحکام و کیفیت استخوان‌ها کاهش چشمگیری می‌یابد.

ضعیف شدن استحکام و بافت استخوان ها در سنین پایین‌تر هم در مردان و هم در زنان به دلایل متفاوتی از جمله تغذیه نامناسب و بی‌تحرکی می‌تواند ایجاد بشود.

ولی به طور کلی شیوع بیماری پوکی استخوان در زنان به علت های مختلفی از جمله بارداری و زایمان بیشتر از مردان میباشد. به طور کلی علل بروز پوکی استخوان میتواند متفاوت باشد که در اینجا چند مورد از این دلایل را نام میبریم

• سطح بالای هورمون پاراتیروئید
• تولید بیش از حد هورمون کورتیزول
• سطح پایین هورمون تستوسترون
• بیماری های روماتولوژی
• بیماری های مزمن کلیه
• مصرف طولانی مدت داروهای ضد التهاب استروئیدی خوراکی یا تزریقی مانند پردنیزولون و کورتون ها و برخی از دارو های ضد صرع، رفلاکس معده، شیمی درمانی، داروهای رد پیوند
• اختلالات وراثتی مثل بیماری استخوان شکننده و یا بیماری فیبروز کیستیک
• کاهش سطح هورمون استروژن در دوران یائسگی
• بیماری سلیاک
• بیماری التهابی روده
• بیماری مالتیپل میلوما

برخی از عادات اشتباه نیز می توانند خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهند.

افرادی که زمان زیادی را در حالت نشسته قرار دارند، نسبت به افرادی که فعالیت بیشتری دارند، بیشتر در معرض ریسک خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.

هر گونه ورزش و انجام فعالیت های تحمل وزن که تعادل و وضعیت بدنی را بهبود می بخشد. برای استخوان های شما مفید و کاربردی است، اما ورزش های مانند پیاده روی، دویدن، رقصیدن و وزنه برداری بسیار مفید می باشند.

مصرف مداوم بیش از دو نوشیدنی الکلی در روز خطر مبتلا شدن به این عارضه را افزایش میدهد.

مصرف ناکافی کلسیم در رژیم غذایی هم میتواند از علل ایجاد عارضه پوکی استخوان شود.

جراحی های دستگاه گوارش که در جهت کاهش سایز معده یا برداشتن قسمتی از روده انجام میگیرد. میتواند میزان سطح موجود برای جذب مواد غنی از کلسیم را محدود کند.

استئوپنی یا کاهش توده استخوان

استئوپنی وضعیتی است که در آن توده استخوانی کاهش یافته، اما این کاهش به حدی نیست که به عنوان پوکی استخوان تشخیص داده شود.

می‌توان آن را مرحله پیش از پوکی استخوان دانست.

اگر روند بازسازی نامتعادل استخوان با افزایش سن ادامه پیدا کند، در نهایت به پوکی استخوان منجر خواهد شد.

در استئوپنی نیز خطر شکستگی بیشتر از حالت طبیعی است، اما شدت آن کمتر از پوکی استخوان است.

تحلیل استخوان بیشتر در ستون فقرات، ساعد و بخش بالایی استخوان ران دیده می‌شود و شکستگی ستون فقرات، مچ دست و لگن از آسیب‌های شایع در سالمندان محسوب می‌گردد.

معمولاً نخستین نشانه تبدیل استئوپنی به پوکی استخوان، شکستگی استخوان بر اثر ضربه‌ای خفیف است؛ ضربه‌ای که در فرد سالم معمولاً باعث شکستگی نمی‌شود.

علایم بیماری پوکی استخوان

بیماری پوکی استخوان یک بیماری پنهان و خاموش است و تا قبل از شکستگی هیچ علائمی ندارد.

بیشترین شکستگی در این بیماری، در ناحیه مفصل ران جایی که محل اتصال به لگن و در محل ستون فقرات که معمولا وزن بدن را تحمل می کنند اتفاق می افتد. فرد مبتلا به این عارضه بسیار مستعد شکستگی استخوان می باشد.

به طوری که گاهی فشارهای کوچک مثل خم شدن یا بلند کردن یک جسم سنگین یا حتی سرفه میتواند باعث شکستگی استخوان شود.

کاملا روشن است که با افزایش سن، درد و کوفتگی به سراغتان میاید. اما تکرار بیش از اندازه این قبیل از دردها کمی خطرناک است.

نشان دهنده کمبود ویتامین دی و کلسیم در بدن میباشد. و همان طور که می دانید کمبود چنین وینامین هایی در بدن منجر به تحلیل رفتن استحکام استخوان ها شده و در نهایت موجب پوکی استخوان می شود.

پس باید این نوع دردها را جدی بگیرید و بی توجه از آن نگذرید.

دردهای عضلانی نیز همیشه باید مورد توجه قرار بگیرند.

مخصوصا دردهای عضلانی در قسمت ساق پا، چون اگر درد ساق پا به هنگام شب اتفاق بیفتد. نشان دهنده این است که مقدار کلسیم، پتاسیم خونتان پایین است. درد استخوان کمتر از درد مفصل و درد عضله شایع میباشد.

اما گاهی علت درد استخوان مشخص است. مانند شکستگی و در مواردی هم ممکن است تشخیص علت آن نیاز به بررسی و اقدامات بیشتری داشته باشد.

علت درد استخوان هرچه باشد مهم بوده و باید جدی گرفته شود. به صدای استخوان ها نیز بسیار دقت داشته باشید؛

شنیدن صدای غیر طبیعی از استخوان مانند تق تق از دیگر نشانه های ضعیف شدن استخوانها میباشد.

شکستن مکرر ناخن ها و یا حتی ریش ریش شدن انها میتواند نشان دهنده علایم پوکی باشد.

کاهش سطح استروژن میتواند باعث تحلیل بافت و استحکام استخوان بشود و از علایم این عارضه باشد.

کوتاهی قد در ایام میانسالی نیز میتواند از علایم ابتلا به پوکی استخوان باشد.

تغییر شکل و ساختار ستون فقرات و ایجاد قوز کمر نیز از علائم پوکی استخوان در ستون فقرات است که به دنبال فشردگی و شکستگی مهره‌ها رخ می دهد.

داروهایی که می‌توانند باعث پوکی استخوان شوند

برخی داروها با تأثیر بر متابولیسم استخوان یا کاهش تراکم استخوانی، خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می‌دهند. رایج‌ترین نمونه، پوکی استخوان ناشی از مصرف طولانی‌مدت گلوکوکورتیکوئیدها است.

مهم‌ترین داروهای مرتبط عبارتند از:

• گلوکوکورتیکوئیدها و کورتیکواستروئیدها مثل پردنیزون و پردنیزولون که در درمان بیماری‌های التهابی به کار می‌روند.
• هورمون‌های تیروئیدی، به‌ویژه در صورت مصرف بیش از نیاز بدن.
• داروهای رقیق‌کننده خون مانند هپارین و وارفارین که بر متابولیسم استخوان اثر می‌گذارند.
• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) و برخی آنتی‌اسیدها که تعادل مواد معدنی مورد نیاز استخوان را مختل می‌کنند.
• داروهای ضدافسردگی از بعضی گروه‌ها که ممکن است روند بازسازی استخوان را کند کنند.
• داروهای ضدتشنج که می‌توانند بر جذب ویتامین D اثر بگذارند.
• رتینوئیدها یا داروهای حاوی ویتامین A با دوز بالا.
• دیورتیک‌های تیازیدی که در بعضی موارد به‌طور غیرمستقیم بر تراکم استخوان اثر دارند.
• تیازولیدیدون‌ها که برای کنترل دیابت نوع ۲ استفاده می‌شوند.
• داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مثل سیکلوسپورین که تشکیل استخوان را کاهش می‌دهد.
• مهارکننده‌های آروماتاز و داروهایی که هورمون‌های جنسی را سرکوب می‌کنند، مانند آناستروزول (Anastrozole) و آریمیدیکس (Arimidex).
• برخی داروهای شیمی‌درمانی مثل لتروزول (Femara) در درمان سرطان پستان و لوپرورلین یا لوپرون (Leuprorelin) در درمان سرطان پروستات

آزمایش پوکی استخوان

آزمایش‌های متعددی برای ارزیابی سلامت استخوان وجود دارد و پزشک ارتوپد با توجه به سوابق پزشکی و عوامل خطر، معمولاً اسکن تراکم استخوان (BMD) را تجویز می‌کند.

این اسکن با استفاده از فناوری جذب انرژی دوگانه اشعه ایکس (DEXA) تراکم استخوان را اندازه‌گیری می‌کند.

آزمایش پوکی استخوان و اسکن DEXA می‌تواند خطر شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان و همچنین میزان پاسخ به درمان را مشخص کند.

این آزمایش که حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد، بدون درد است و در آن فرد روی میز مخصوص اسکنر دراز می‌کشد.

میزان اشعه‌ای که بیمار دریافت می‌کند بسیار کم بوده و کمتر از ۰.۱ تا ۰.۰۱ مقدار اشعه موجود در عکس استاندارد قفسه سینه با اشعه ایکس است.

دو نوع دستگاه برای انجام اسکن DEXA استفاده می‌شود:

• دستگاه مرکزی: تراکم استخوان ران، ساعد و ستون فقرات را اندازه‌گیری می‌کند، در حالی که بیمار روی میز خوابیده است.
• دستگاه جانبی: دستگاهی سیار که تراکم استخوان ران، پاشنه یا انگشتان را می‌سنجد.

چه کسانی بیشتر در معرض پوکی استخوان هستند؟

پوکی استخوان از آن جمله بیماری هایی است که زنان و مردان را درگیر خود می‌کند، اما زنان سفیدپوست و آسیایی، به‌ویژه زنان یائسه، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. این بیماری حتی پیش از یائسگی نیز می‌تواند رخ دهد و باع شکستگی استخوان شود.

به‌طور کلی، زنان چهار برابر بیش از مردان در معرض ابتلا هستند، زیرا تراکم استخوان در مردان به‌طور طبیعی بالاتر است.

استئوپروز جوانان نیز ممکن است در کودکان ۸ تا ۱۴ سال و گاهی در دوران رشد رخ دهد.

رعایت رژیم غذایی سالم و انجام فعالیت بدنی منظم می‌تواند به پیشگیری از پوکی استخوان کمک کند یا استخوان‌های ضعیف‌شده را تقویت نماید.

در ایالات متحده، نزدیک به ۴۴ میلیون نفر با کاهش تراکم استخوان مواجه‌اند که از این میان حدود ۱۰ میلیون نفر به پوکی استخوان و ۳۴ میلیون نفر به استئوپنی مبتلا هستند.

هزینه‌های مستقیم درمان شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان حدود یک میلیارد دلار برآورد شده است.

رقمی که شامل هزینه‌های غیرمستقیم مانند روزهای کاری از دست‌رفته و کاهش توانایی خدمت‌رسانی فرد نمی‌شود.

پیشگیری پوکی استخوان

برای پیشگیری از پوکی استخوان، لازم است سبک زندگی سالمی را در پیش بگیرید که شامل مصرف غذاهای غنی از کلسیم و ویتامین D، انجام منظم فعالیت‌های بدنی به‌ویژه تمرینات تحمل وزن و مقاومتی، اجتناب از مصرف دخانیات و نوشیدنی‌های الکلی، و حفظ وزن ایده‌آل است.

درمان پوکی استخوان

پوکی استخوان به طور کلی قابل درمان و کنترل است؛ شاید به طور کامل برطرف نشود، اما با درمان اصولی می‌توان آن را تا حد زیادی بهبود بخشید و پیشرفت آن را متوقف کرد.

هدف اصلی درمان، کاهش سرعت از دست رفتن توده استخوانی و افزایش تراکم آن است.

در صورت تشخیص پوکی استخوان، متخصص ارتوپد معمولاً از رویکردهای زیر استفاده می‌کند:

• تغذیه مناسب شامل مصرف مواد غذایی سرشار از کلسیم مانند لبنیات، سبزیجات برگ سبز و ماهی، و در صورت نیاز، مکمل ویتامین D.
• ورزش منظم و تمرینات مقاومتی برای تقویت استخوان‌ها و افزایش تراکم آن‌ها.
• داروهای ضد پوکی استخوان که انتخابشان به شدت بیماری، شرایط فردی و عوارض احتمالی بستگی دارد.
• مراقبت‌های پیشگیرانه مانند کاهش خطر زمین خوردن، استفاده از وسایل کمکی نظیر عصا و انتخاب کفش مناسب برای محافظت از استخوان‌ها.